Polonia Restituta

Dnia 27 b.m. odbędzie się poraz pierwszy w dziejach kinematografji polskiej uroczyste wyświetlenie w Operze warszawskiej filmu p.t. „Polonia Restituta”. Przedstawienie odbędzie się w obecności najwyższych dostojników Państwa, ciała dyplomatycznego, oraz wybitnych przedstawicieli naszego społeczeństwa. Film poprzedzony zostanie przemówieniem J. Kaden-Bandrowskiego [GR]

Premjera filmu „Polonia Restituta”. Gazeta Lwowska 1928 nr 43 s 3 z 22 II 1928

Nieodłącznie od rozmaitych głuchych i niemiłych wieści zakulisowych, które nas o tym filmie dochodziły, zwrócić musimy baczniejszą nań uwagę. Bądź co bądź pierwszy raz próbujemy iść tu w ślady filmów- dokumentów, tworzonych we Francji i w Sowietach. Zrozumieliśmy nareszcie bezcenność tych historycznych aktów, zrozumieliśmy że taśma filmowa nie jest wiecznością, że trzeba pokazać jej treść niespożytą, a tak zwiewną, póki treść ta nie zblednie i nie rozpadnie się w nicości. Kąpiel chemiczna rozpuści błonkę cieniutką, masę zużytkuje człowiek na byle jaki przedmiot codziennego użytku i zmarnuje się dokument jedyny, i ważny. Z archiwów wojskowych powyciągano nareszcie nieznane prawie negatywy, zmontowano je i dano nam na ekranie. Wzrusza nas ten film do głębi. Okiem trochę znudzonem, patrzyliśmy swego czasu na słynne Verdun, to znaczy zmysł nasz historyczny, bystrze kontrolował obrazy „cudzej“ wojny, ale oko było znudzone refrenem szańców i ubóstwem ówczesnych zdjęć filmowych. Tu, wobec tego filmu jesteśmy bezkrytyczni, o ile chodzi o sprawność obiektywu, a jesteśmy przejęci do głębi samemi obrazami. Tak się snuje lekko, żwawo, konsekwentnie, niepohamowanie, buńczucznie ta nić zdarzeń niedawnych, które nam ojczyznę tworzyły. W naszej świadomości i podświadomości tworzyły, bez naszego najczęściej współudziału, a często wbrew nam, naszym orjentacjom i naszym głupim poglądom politycznym, które za łeb wzięła Rzeczywistość. Wszystkim tym sprzeciwom tajnym i jawnym, wszystkim tym zwątpieniom naszym „orjentacyjnym“, wszystkim wahaniom, przeciwstawił się On jeden, Wódz jedyny, Twórca siły zbrojnej i Twórca idei. Zwłaszcza idei. Dlatego na każdym obrazie jest On, lub tylko cień jego, wola jego, nakaz jego. Dlatego ta maciejówka, symbol niezmienności jego poczynań (wszakże każdy żołnierz-Polak w wielkiej wojnie, zmieniał czaka i hełmy, Piłsudski jeden od początku po został do dziś w swojej maciejówce) uwypukla się ta maciejówka znakiem upartej wiary i nieustępliwego imperatywu. Dziwne powiedzieć, ale maciejówka ta jest imperatywem. Niektóre zdjęcia są z punktu widzenia czysto artystycznego bardzo piękne, jasne, miękkie, niektóre mniej, zanadto blade, bo o świcie, lub wśród dymów zdejmowane. Wilno wygląda cudne, marzeniu podobne w tem rozkołysaniu dzwonów i sztandarów. W posępności zaś wizyj bojowych, w okropnościach ran i wysiłków fizycznych, w pochmurności działań wojennych, raz jeden, na jakimś peronie, ukazuje się uśmiech Piłsudskiego. Nagły błysk, coś niebywale rozjaśniającego i pogodnego, co chwyta w swojej dobrotliwości za gardło bardziej niż jego mars i niż jego gest władczy i energiczny. Piękny jest ten uśmiech, zamykający czyn spełniony. Pieczęć słoneczna. Jeżeli ten film oglądać możemy, to zasługa główna Kaden-Bandrowskiego, który przeforsował czasu wojny u władz wojskowych operatora. Traktowano kino wtedy, jako głupstewko bez znaczenia, jednak Kaden-Bandrowski postawił na swojem i jemu mamy do zawdzięczenia, że nie przepadły na wieki fragmenty dziejów unaocznione.

Maria Jehnne Wielopolska, „Polonia Restituta“ na ekranie, Polska Zbrojna, 1928, nr 71,s 8.

Na wzór dokumentalnego filmu francuskiego „Verdun”, odtwarzającego z poszczególnych zdjęć aktualnych przebieg obrony tej twierdzy, skomponowano polski film historyczny p.t. „Polonia Restituta” pod protektoratem władz wojskowych. Film ten ma być wkrótce demonstrowany w Operze na specjalnym przedstawieniu galowym w obecności zaproszonych gości. [GR]

Z ekranu, Kurjer Warszawski, 1928, nr 45, s.11

Jak się dowiadujemy, premiera wielkiego filmu „Polonia Restituta” wyobrażająca wiekopomne walki nasze o niepodległość Ojczyzny, odbędzie się pod protektoratem Pana ministra gen. Konarzewskiego w wielkim gmachu Opery Warszawskiej. Film ten jest jedynym w swoim rodzaju dokumentem chwały narodowej, gdyż ukazuje zmagania się nasze z nawałą bolszewicką pod Warszawą i „Cud nad Wisłą”, niezapomniane tworzenie armii ochotniczej, zajęcie Wilna przez gen. Żeligowskiego, wyprawę kijowską, zajecie Pomorza i wiekopomna obronę Lwowa. Należy wyrazić uznanie władzom miejskim, że udzieliły gmachu Opery na wyświetlanie tego filmu, - jest to bowiem najwłaściwszy wyraz hołdu, złożony pamięci bohaterskich walk setek tysięcy Polaków za Ojczyznę. Jest to równocześnie przełomowa chwila dla naszej kinematografii, która dzięki filmowi „Polonia Restituta” zostaje wprowadzona publicznie do Panteonu Sztuki podobnie jak niema sztuka we Francji została uczczona przez wyświetlanie w Wielkiej Operze Francuskiej filmu narodowego „Cud Wilków”. [GR]

Uroczysta premiera filmu w gmachu Opery Warszawskiej, ABC, 1928, nr 33, s.8.

W ciągu ostatnich dwóch miesięcy wybitni fachowcy kinematografji przy pomocy przedstawicieli wojskowości opracowali film, złożony z fragmentów, wyobrażających walki o niepodległość Polski w latach 1918 do 1921. Zbiory te w ilości 30 tysięcy m. należące do Ministerstwa Spraw Wojskowych, a dokonane przez operatorów Sztabu Generalnego zostały odpowiednio rozsegregowane i wyobrażają w historycznym przebiegu etapy z wielkiej wojny narodowej. W filmie tym przesuwają się postacie wszystkich wyższych wojskowych i przedstawicieli społeczeństwa, którzy brali udział w tych ciężkich dla narodu chwilach. Nad filmem objął protektorat Wiceminister gen. Konarzewski i w ciągu najbliższych tygodni należy się spodziewać uroczystej inauguracji tego obrazu. [GR]

Film „Polonia Restituta”, Gazeta Lwowska 1928 nr 19 z 24 I 1928

Premiera filmu w Operze Warszawskiej! Oto wieść, jaką rozniosły wszystkie dzienniki stolicy i która wprawiła w zdumieni szerokie rzesze czytelników. „Polonia Restituta” bowiem to nie tylko polskie „Verdun”, to nie tylko zdjęcia filmowe historycznych walk. Film ten jest dokumentem chwały narodowej – dokumentem niewątpliwego hartu ducha, jaki wykazał naród polski za tragicznych dni ofensywy bolszewickiej. Jest to jedyna w swoim rodzaju chwila, gdy ważyły się nie tylko losy Polski i Jej stolicy, ale świata całego – gdy Polska zasłoniła piersią swą cywilizację Zachodu, płacąc krwią własną. I dlatego też tak niewysłownie frapującą jest możliwość ujrzenia tych właśnie momentów na ekranie, co zawdzięczamy bohaterskim operatorom, pracującym pod ulewą szrapneli, wśród piekielnego huku armat obydwu armii. Najtragiczniejsze momenty psyche narodowej wyżłobiły tu na ekranie ślady zniszczenia i śmierci, zostawione przez kopyta czterech jeźdźców apokaliptycznych. W filmie tym przesuwają się przed nami porywające szarże ułanów polskich, wściekłe walki, zajęcie Wilna przez gen. Żeligowskiego, obrona Lwowa, armia ochotnicza, walki pod Radzyminem i „Cud nad Wisłą”, setki nazw, miejsc i ludzi, którzy pławili się w diabelskim ukropie wojny. Wreszcie – obraz ten pozwolił nam ujrzeć setki tysięcy naszych najbliższych, jak z orężem w ręku, grają sami o tym nie wiedząc – przed wszechobecnym obiektywem aparatu kinowego i jak nie rzadko umierają w obecności nieprzerywającego pracy operatora, który ten ostatni oddech ich uwiecznia na taśmie, by przenieść go na srebrne płótno ekranu. Dlatego też zrozumiałą rzeczą jest, iż władze miejskie udzieliły na premierę tego wiekopomnego filmu Gmachu Opery Warszawskiej. „Polonia Restituta”, znajdzie się tam z większą bodaj racją, niźli „Cud Wilków”, który wyświetlany był w obecności prezydenta Doumergue’a w wielkiej Operze Francuskiej. [GR]

Kino. Film Narodowy "Polonia Restituta" wyświetlany będzie w operze warszawskiej, Nasz Przegląd, 1928, nr 43, s. 14.

Po latach prób i ogromu pracy, staje się nareszcie rzeczywistością to czegośmy tale długo oczekiwali, film polski osiągnął sferą realnych poczynań i staje na poziomie przeciętnej produkcji europejskiej. — Nasz bilans filmowy za ubiegły rok zamykamy obrazami, których koszta produkcji poszły w setki tysięcy złotych — a nawet dawno już przekroczyły legendarną jak dla nas cyfrę milionową. Przez tych parę ostatnich miesięcy cala Polska widziała obrazy wykonane wyłącznie przez naszych operatorów, reżyserów i aktorów. Zew morza, Ziemia obiecana, Mogiła nieznanego żołnierza, Huragan i wreszcie ostatni którego premjera odbyła się w ostatnich dniach w Warszawie p. t. „Polonia Restituta". Uroczysta premjera tego obrazu odbędzie się w gmachu Opery, przy udziale najwybitniejszych postaci naszego rządu, generalicji, korpusu dyplomatycznego itd. Już m fakt, że pierwsze wyświetlanie filmu odbyło się w gmachu dotąd dla dziesiątej muzy niedostępnym, jest ogromnie znamiennym. Z jakim podziwem a równocześnie sceptyzmem czytaliśmy przed paru laty, że wielki francuski obraz p. t. Cud Wilków wyświetlany był w operze w obecności prezydenta Doumergue’a, i nikt nie przy puszczał wówczas, że tak bliscy jesteśmy podobnego święta rodzimej sztuki kinematograficznej. I kiedy dzienniki stolicy rozniosły nieprawdopodobną zdawałoby się wieść, radość ogarnęła olbrzymie szeregi polskich kinomanów. Polonia Restituta jest dokumentem naszego hartu i umiłowania ojczyzny, jaki okazaliśmy w tragicznych chwilach najazdu, bolszewickiego. Ten gigantyczny wysiłek całego narodu, ocalający Europę przed najazdem bolszewickiem, oddany został w tym obrazie z jak naj wierniejszym realizmem. Widzimy krwawe walki naszej piechoty, szarże kawalerii, zajęcie Wilna przez generała Żeligowskiego, obronę Lwowa, walki pod Radzyminem z świetlaną postacią księdza Skorupki. Obrazami tymi zadokumentowaliśmy, że stać nas na poważny wysiłek. Jeżeli potrafiono przełamać dotychczasową niechęć finansistów i wciągnąć w pracę kapitał za pomocą którego wymienione obrazy osiągnęły pewien poziom, jest to niezbitym dowodem, że musim iść już dalej konsekwentnie w kierunku jak najbardziej wytężonej pracy, opartej na doświadczeniu dotychczasowych poczynań. Wszak mamy bezprzecznie wszystkie warunki po temu, by w europejskiej produkcji filmowej zająć nie ostatnie miejsce.

E.K., Polonia Restituta, Srebrny Ekran, 1928, nr 3, s.4.

Tymczasem zaś szeroka publiczność z ogromną ciekawością oczekuje na premjery dwu wielkich filmów polskich: są to „Huragan" i „Polonia Restituta". […]„Polonia Restituta" ma przedstawić najbardziej dramatyczne chwile walki o Ojczyznę w r. 1918 — 1920. Kalejdoskop smutnych, groźnych i radosnych naprzeinian scen przewinie się przed widzem w tym obrazie, którego bohaterem jest szary Żołnierz Nieznany. Słusznie też zostanie uczczony on po raz pierwszy w Polsce pokazem w gmachu Opery Warszawskiej.

Anatol Stern, Ze świata filmu, Świat, 1928, nr 8, s. 24.

Film ten wyświetlany aż w 4 jednocześnie kinach jest raczej kompozycją ongiś aktualnych zdjęć, przeglądem filmowym historycznych momentów walk polskiego żołnierza w latach 1918-1920 z nawałą bolszewicką – niż filmem we właściwem tego słowa znaczeniu. O wartościach artystycznych nie ma więc co mówić. Dobór zdjęć przypadkowych jest możliwie poprawny, technika zaś wcale zadawalniająca. Pod tym względem Polonia Restituta stoi znacznie wyżej od osławionego i przereklamowanego Verdun. Pomimo zasadniczych braków jak naprzykład, przykre dla oka nieunormowanie rytmu poruszeń filmowanych objektów – przez co momenty nastrojowe, uroczyste obchody świąt, dumne defilady wojsk i ich odwrót, niepowodzenia itd. wypadają na ekranie jednakowo prędkiemi i mało wyraźnemi. Polonia Restituta jest wspaniałą pamiątką historyczną, która najprawdopodobniej znajdzie niepoślednie miejsce w muzeum historycznem pamiątek narodowych. (RW)

K. J-ski, Polonia Restituta, Ekran i Scena 1928 nr 9

Polonia Restituta to film ilustrujący dzieje walczącej, młodej, odradzającej się Polski. Wszystkie zdjęcia są autentyczne. I dzięki temu film ten staje się niejako hymnem dziejowym, narodowym dokumentem. Jego proste, mgliste zdjęcia są ścisłem poświadczeniem krwawej pracy polskiego żołnierza. Nerwowe, jak dni wojenne, obrazy – wielkie i mocne postacie – wywołują w widzach uczucie dumy narodowej. Jest w tym filmie jakaś potęga, która nam każe przeżywać najwspanialsze wzruszenia. Jest powaga śmierci, bohaterstwo i miłość ojczyzny. Każda scena – tchnie prawdą. Nieustraszony operator – cichy bohater tego filmu, prowadzi nas pod najgorętszym ogniem i pokazuje czyn narodowy. Wspaniałe zdjęcia planowe są tak szerokie perspektywicznie, że wprost nie chce się wierzyć, że nakręcano je wśród zgiełku wojennego. Polonia Restituta nasuwa wiele refleksyj. Widzimy tam wypadki niedawno przez nas przeżywane, a jednak teraz dopiero, patrząc na ekran, oceniamy ich wartość. Film ten daje porównanie niedawnej przeszłości z teraźniejszością, jest prawdziwym dowodem naszego odrodzenia. Zaciekawia on, wzrusza, pokazując wielkość fundamentu krwi, położonego pod gmach Polski. Niema w nim kłamstwa ani pozy – jest piękno i moc wzruszenia. O takim filmie można powiedzieć, że nie tworzył go żaden autor, nie pracował nad nim reżyser, nie grali dlań aktorzy. Jest unikatem wśród filmów – przytem unikatem naprawdę pięknym. Sala grzmi od częstych oklasków – rzecz niebywała dotąd w naszych kinematografach. Operatorzy zasłużyli sobie na najwyższe uznanie. (RW)

Polonia Restituta, Nowości Polityczne i Gospodarcze 1928 nr 11

Od poniedziałku, dnia 19 marca r. b. kino teatry Odeon i Apallo wyświetlają jednocześnie, wielki film dziejowy, pod protektoratem JWP. Wojewody Łódzkiego p. Władysława Jaszczołta i JWP. Generała brygady St. Małachowskiego. Film "Polonia Restituta", jako dokument historyczny - jest wprost nieoceniony - ilustruje najbardziej przełomowe momenty z dziejów odrodzenia Polski, począwszy od okupacji niemieckiej - a skończywszy na inwazji bolszewickiej. Bohaterowie zmagania się legjonów polskich z wrogami, krwawe dni i dni wesela i entuzjazmu narodowego, - ów potężny rozrost terytorialny Polski - oto, co jest treścią tego filmu, który wzrusza swą autentycznością i prawdziwym realizmem. Terenem działania w tym filmie - są rozległe, bezkresne pola, lasy i miasta, aktorami - są bezimienni i nieznani żołnierze - a reżyserem - Marszałek Piłsudski. O kinowych wartościach tego filmu trudno mówić, skoro traktujemy ten film - jako kronikę historyczną. Chciano przekazać potomności to wszystko, co było godne do zapamiętania i tyle tylko -o jakiejś sztuce mówić tu nie można. Inna sprawa, że niektóre sceny batalistyczne przemawiały do nas surową grozą autentyczności, a w czystym realizmie krajobrazów - wyczuwaliśmy poezję polskiej przyrody. Jest to zasługa operatora, który to sam doskonale dobierał i zdejmował czysto i jasno. Ilustracja muzyczna doskonale dostosowana.

Kino „Apollo" - „Odeon". POLONIA RESTITUTA, Hasło Łódzkie, 1928, nr 84, s. 5

„Wystawienie po raz pierwszy w gmachu opery warszawskiej przed forum oficjalnych przedstawicieli władz filmu "Polonia Restituta" postawiło sztukę kinematograficzną w gronie Sztuk Pięknych na tym piedestale, jaki jej się słusznie należał. Zniknęło uprzedzenie do filmu jako surogatu sztuki, względem sztuki drugorzędnej. A bo też obraz "Polonia Restituta" sam się tego uczczenia domagał. To, co zobaczyliśmy na ekranie to potężna epopea ostatnich wysiłków Narodu Polskiego nad ugruntowaniem co dopiero zdobytej niepodległości. Tu scenariuszem – reżyserem – mistrzynią jest sama historja, a artystami my sami – nasi bracia, siostry, znajomi bliscy i dalecy. Objektyw uchwycił wiernie wszystkie wiekopomne, podniosłe momenty dziejowe, kiedy dusze nasze scalały się w jednym wspólnym wysiłku nad Jej Odrodzeniem. Takie te wszystkie chwile niedawne, a jednakowoż zda się dalekie i trzeba je było przypomnieć, bo już bladły, zacierając się w codziennej szarzyźnie życia. O wzniosłej roli krzepienia ducha Narodowego, jaką film ten spełni, nie potrzebuję pisać. Z technicznej strony trzeba podkreślić utrzymanie ciągłości akcji mimo luźnych fragmentów, z jakich obraz się składa, bardzo umiejętne łączenie ich napisami, które uzupełniają luki i względną czystość zdjęć, mimo warunków, w jakich były dokonywane”. (RW)

Polonia Restituta, Głos Literacki 1928 nr 6